Czekając na katharsis

27-06-2022

Trzecim występem z serii XVIII Międzynarodowego Festiwalu Tańca Zawirowania 2022 był performance autorstwa Ondřeja Holby pod tytułem „And Who Is Useless Now?”. Sterowany przez sztuczną inteligencję zwaną Wendy, z udziałem człowieka (Florent Golfier) i robotów (Marvin, Rudolf, Doris, Gregor), miał być eksperymentem polegającym na przekazaniu kierownictwa spektaklu algorytmowi. A przy okazji miał być także prognozą naszej przyszłości.

Holba, jak powiedział po spektaklu, starał się przedstawić relacje pojawiające się w naszym życiu. Mówiąc to, nie miał na myśli te dzielonych z innymi ludźmi. Ale temat swojego spektaklu oparł na relacjach, jakie tworzymy z urządzeniami elektronicznymi, z których na co dzień korzystamy. Chciał zastanowić się nad stosunkiem człowieka do przedmiotu i faktem, że możemy coś do niego czuć. Jednym słowem, chciał pokazać jak nadajemy sens obiektom, początkowo poprzez nadawanie im imienia, dzięki którym stają się „mniej martwe”. Nie jest to oczywiste, ale fakt, że nie lubimy, kochamy bądź jesteśmy uzależnieni od swojego telefonu znaczy, że chyba jednak jest coś na rzeczy.

W występie wyreżyserowanym przez maszynę zaskoczyła mnie dowolność i brak synchronizacji, który objawił się w dalszym ciągu występu. Chaotyczność nigdy nie wydawała mi się cechą skalkulowanego systemu, jednak może to będzie cecha, która pozwoli im rozwijać się w dziedzinie sztuki. Cały spektakl był swego rodzaju dialogiem, między maszyną a człowiekiem. Wielowymiarowo pokazywał nam zawiłe relacje jakie mogą dzielić, począwszy od współpracowników, po zwierzchnika a poddanego. Pojawiły się tu takie zagadnienia jak definicja sztuki, koncept artystyczny czy pytanie „Kto jest artystą?”.

Najlepszym określeniem tego występu byłaby groźba, strasząca nas, że podobnie jak matematykę i sztukę niedługo mogą przejąć maszyny. Ale czy na pewno? Według Wendy – głównej lektorki i reżyserki, spektakl nie docierał do widza, bez udziału człowieka w roli aktora. Może jest więc jeszcze nadzieja, że ten pierwiastek ludzki jest niezastąpiony w sztuce.

Dla nas jako odbiorców był po prostu czytelny, w chwili kiedy aktor starał się przyciągnąć uwagę robota Rudolfa tarzając się po ziemi, czy udając, że nie zniszczył mechanicznej Doris dawał nam zrozumiały przekaz.

Występ został podzielony na kilka części zapowiadanych przez Wendy. Z każdym rozdziałem widzieliśmy coraz inny stosunek między tancerzem a robotami. Mimo, że w otoczeniu robotów, spektakl „And Who Is Useless Now?” okazał się esencją człowieczeństwa. Wszelkie próby Florenta Golfiera na nawiązanie relacji z robotami były bardzo ekspresyjne, ale przede wszystkim szczere. Krzyki, narzucanie się, szukanie dotyku zobrazowały mi to, jak naprawdę funkcjonujemy. Taneczne ruchy człowieka poddanego komendom maszyny mogły wydawać się komiczne, przez ich sztywność i brak płynności. Z czasem jednak w trakcie występu stawały się coraz bardziej świadome, czy właśnie ludzkie. Udział performera w występie miał udowodnić, że człowiek jest tylko bardziej skomplikowaną maszyną. Ta transformacja odbyła się w jego samoświadomości, kiedy dostrzegł wszystkie kontrasty między maszynami a możliwościami człowieka. Może faktycznie jesteśmy podobni do maszyn potrzebujących  atencji, reakcji czy wiadomości zwrotnej.

Podobnie i Wendy, szukająca akceptacji jako twórczyni, inspirowała się J.S. Bachem starając się wpłynąć na widza. Jej jedynym problemem jest brak głębszego motywu, niż uzyskanie katharsis, bo nie ma własnego powołania, którym ludzcy artyści się kierują tworząc własną sztukę.

Jestem jednak pewna, że owo katharis odczuliśmy w trakcie spektaklu, widząc Rudolfa chcącego zostać artystą, taneczny sen w wykonaniu Gregory’ego, czy upadek Doris i próby przywrócenia jej do życia. Zaskoczyła mnie ta forma wyrazu, uważam, że może stać się ponadczasowym przekazem i dowodem na zdolności artystyczne sztucznej inteligencji u progu jej rozwoju. Jednak odpowiedź na pytanie „Czy ten występ był komiczny, czy zatrważający?” pozostawię dla siebie, bo jestem pewna, że ten występ zmienił mnie na zawsze.

Julia Jacobson, Brygada Tańca 2022

„And Who Is Useless Now?”, reżyseria: Ondřej Holba, wykonawca i współautor: Florent Golfier, reżyser oświetlenia: Martin Hamou, pokaz w ramach: 18. Międzynarodowy Festiwal Tańca Zawirowania, pokaz: Centrum Teatru i Tańca w Warszawie, 24.06.2022

Więcej recenzji z Brygady Tańca można znaleźć na Stronie Tańca – partnera Centrum Teatru i Tańca w Warszawie w tym programie: http://www.stronatanca.pl/brygada-tanca