Kosmos ukryty w nas samych

31-12-2021

Ostatnia taneczna premiera 2021 roku, jaką publiczność mogła obejrzeć w Centrum Teatru i Tańca w Warszawie (19 grudnia), siłą wrzuciła wszystkich w futurystyczny świat stworzony przez Stanisława Lema. Ten filozof i jednocześnie najsłynniejszy polski pisarz nurtu hard science-fiction, kładącego nacisk na naukę i technologię, zyskał międzynarodową sławę dzięki swoim niebywałym wręcz opowieściom o świecie, jaki może nadejść w przyszłości ale także dzięki wnikliwym analizom ludzkiej psychiki.

Mimo że książki Lema przetłumaczono na ponad 40 języków a ich sprzedaż przekroczyła 30 milionów egzemplarzy, to najsłynniejsza z nich – „Solaris” (1961) doczekała się jedynie dwóch filmowych ekranizacji. W zasadzie nic w tym dziwnego, skoro przedstawia ona najbardziej oryginalną wizję obcej formy inteligentnego życia w historii literatury, a jednocześnie obnaża bezsilność nauki i samego człowieka wobec kosmosu i tego, co – być może – w nim istnieje. Niemożność zrozumienia kosmosu, niemożność zrozumienia (czy nawet przyjęcia za fakt) inteligencji przewyższającej miliony razy tę jaką znamy poraża nas, jako ludzkość i siłą rzeczy przeraża też niejednego artystę, który chciałby się zmierzyć z taką kwestią w swoim dziele. Takie wyzwanie jest po prostu bardzo, bardzo trudne.

Tym bardziej cieszy fakt, że w „Opowiedz nam o przyszłości” Teatru Tańca Zawirowania udało się osiągnąć to, co najtrudniejsze w każdej adaptacji „Solaris”, czyli poddanie w wątpliwość obiektywnych faktów, mimo ich postrzegania oraz niemożność jednoznacznego określenia czasu. Twórcy – poprzez wyświetlanie, w różnych momentach spektaklu, obrazu z kamer rozmieszczonych w całym teatrze, w tym tych pokazujących siedzącą na widowni publiczność – nie tylko osiągnęli efekt gry między realnością a nierealnością, fikcją sztuki a prawdą czasu rzeczywistego, ale chcieli także zwrócić naszą uwagę na wszechobecną inwigilację, jakiej jesteśmy poddawani. Wszak kontrola, jaką sprawował myślący ocean nad astronautami, jest metaforą współczesnych technik permanentnej obserwacji, śledzenia, szpiegowania, prześwietlania, wnikania w intymne chwile życia, wykorzystywania niewygodnych faktów, zastraszania, mamienia i zacierania prawdy przez władzę, która nie tylko wie (bądź chce wiedzieć) o nas wszystko, ale też praktycznie wykorzystuje tę wiedzę do wywierania wpływu na nasze umysły, emocje i zachowania.

Dzięki temu scenicznemu zabiegowi postawiono nas w sytuacji, w której do samego końca pokazu nie jesteśmy pewni tego, czy jesteśmy tylko obserwatorami czy też może aktorami przedstawienia. Jesteśmy w końcu obserwowani „szklanym okiem” tak samo jak tancerze. A może to my sprawujemy kontrolę nad bohaterami i jesteśmy kontrolującym  oceanem, niczym  myśląca zbiorowość…

Wielowarstwowość pracy stworzonej według scenariusza Włodzimierza Kaczkowskiego z Teatru Scena Współczesna i w choreografii Elwiry Piorun z Teatr Tańca Zawirowania zachwyci tych, którzy znają filozofię i twórczość Stanisława Lema, ale mam wątpliwości czy będzie łatwo odczytywalna dla innych. Ale na szczęście mamy w „Opowiedz nam o przyszłości” także sporo tańca (świetne, esencjonalne sola Michała Adama Górala, ciekawe partnerowania z Anną Banasik), swoistą bitwę między miłością a marzeniem, między życiem a śmiercią. Młodemu pokoleniu może kojarzyć się to z grami komputerowymi, w których żyć jest więcej, niż jedno. A jeśli do tego dodać, że wszystko podane zostało z ciekawymi wizualizacjami – częściowo nieostrymi, jak wspomnienia czy sny, częściowo zachwycającymi swym pięknem (np. wizualizacje nawiązujące do fal) to mamy zbiór łączący fabułę z impresją, pełny skojarzeń i rozmaitych alegorii, z jakich wyciągnąć dla siebie możemy bardzo wiele. Tutaj nawet warstwa dźwiękowa jest nieoczywista – w kończącym spektakl utworze przejścia tonalne przypominają dźwięki łączenia się z Internetem przez modem…

Wśród nowych warszawskich tanecznych spektakli 2021 roku to praca najbardziej innowacyjna, choć niełatwa w odbiorze. Poszukująca, a w dodatku zmuszająca wręcz widzów do zmierzenia się z własnymi lękami.

Chętnie zobaczę „Opowiedz nam o przyszłości” jeszcze raz – nie tylko po to, aby sprawdzić w tym spektaklu progres czy zanurzyć się ponownie w świat przeplatających się oczywistości i nieoczywistości, ale też po to, aby uczestniczyć w tym swoistym laboratorium o naszej naturze i naturze władzy.

Sandra Wilk, Strona Tańca
http://www.stronatanca.pl

„Opowiedz nam o przyszłości” Teatr Tańca Zawirowania, choreografia: Elwira Piorun, scenariusz: Włodzimierz Kaczkowski, taniec i kreacja: Michał Adam Góral, Anna Banasik, opracowanie wizualne: Julia Ruszczyńska, zdjęcia: Piotr Szymański, animacja: Dominika Struzik, realizacja: Centrum Teatru i Tańca w Warszawie, Teatr Tańca Zawirowania, premiera: 19.12.2021, dofinansowano w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022, w ramach programu dotacyjnego Instytutu Adama Mickiewicza „Kulturalne pomosty”, czas trwania: 60 minut, pokaz: Centrum Teatru i Tańca w Warszawie, 19.12.2021