Tu Muranów, tu społeczność

22-03-2021

Im dłużej trwa lockdown teatralny – już trzeci przecież – tym ważniejsze, także w swoich znaczeniach, okazują się projekty realizowane przez odizolowanych od społeczeństwa artystów. Artystów pozbawionych swego tlenu – publiczności i miejsc wystawień swoich spektakli, a co za tym idzie często także pozbawieni możliwości zarobku. Teatr i taniec zaczyna długofalowo funkcjonować w zupełnie innych, niż zazwyczaj przestrzeniach, uruchamia je, odkrywa na nowo (lub pierwszy raz) ich możliwości, sprawdza w jaki sposób ciało może być obecne poza teatrem. Nie mówię tutaj o nurcie site-specific tak charakterystycznym dla praktyków kontakt improwizacji, lecz o tym, że tancerze niezwiązani z tą techniką wykorzystują we własny sposób przestrzenie zewnętrzne i realizują w nich nie tylko swoje etiudy, całe spektakle czy projekty filmowe, ale także np. prowadzą w nich własne badania artystyczne.

Przykładem takiego badania jest projekt artystyczny towarzyszący wystawie „Tu Muranów” w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. „Muranów: archiwum ciała. Video – część I: Sztafeta i część II: Podwórko” powstał według koncepcji i choreografii Weroniki Pelczyńskiej i Magdy Fejdasz, gdy w listopadzie i grudniu 2020 r., w okresie głębokiego lockdownu i zamknięcia instytucji kultury, Muzeum POLIN zaprosiło mieszkańców i mieszkanki Muranowa oraz osoby interesujące się historią osiedla do udziału w cyklu warsztatów „Muranów: archiwum ciała”. Założeniem tych warsztatów oraz wypływających z nich projektu filmowego było odejście od tradycyjnego rozumienia archiwum, jako miejsca gromadzącego materialne przedmioty i wspomnienia po czasach minionych na rzecz poszukiwania własnych doświadczeń w przestrzeniach naznaczonych historią.

Od tego właśnie rozpoczyna się „Muranów: archiwum ciała. Część I: Sztafeta” – od podróży po znanych sobie miejscach, np. drogi z przystanku do domu i nazywania własnych ruchów, zachowań, przeżyć, jakich uczestnicy tego programu doświadczali podczas tych spacerów. To nie tylko własne przeżywanie ale też most między nim a poprzednimi pokoleniami. Z tego powodu projekt rozpoczyna się od wspomnienia dojrzałej osoby stojącej w drzwiach Muzeum POLIN, opowiadającej o swoim spacerze, podczas którego jedzie tramwajem i słyszy „dźwięki nowoczesności”, a na ekranie widzimy jej à la baletowe ruchy kończące się rzuceniem niebieskiej piłeczki w głąb muzeum, do następnej, o wiele młodszej uczestniczki. Symbol sztafety pokoleń.  

Początkowo ten projekt mnie nużył, kolejne osoby, kolejne – podobne do siebie – słowa „idę, zginam kolana”, „staję”, „rozglądam się”, „widzę drzewo”, raziły mnie błędy językowe i monotonny w sumie obraz tańczących w obszarze wystawy performerów. Ale im dłużej trwał, tym więcej dostrzegałam różnic pomiędzy kolejnymi spacerami. W swych relacjach jedni robili błędy, inni nie, każdy zwracał uwagę na inne szczegóły, niektórzy mówili o przeżyciach, inni z kolei jedynie o własnym ciele. Powoli, powolutku całość zaczynała się składać w barwną mozaikę różnic i podobieństw między ludźmi. To mieszkańcy Muranowa, świadomi tego, co działo się tutaj podczas II wojny światowej, żyjący tutaj swoim współczesnym życiem, zaproszeni do projektu o świadomym doświadczaniu przestrzeni. Ich codziennej przestrzeni, na jaką pewnie często nie zwracali uwagi.

Równolegle performerzy w muzeum coraz intensywniej eksplorują jego przestrzenie, dotykają nawet zgromadzonych tutaj artefaktów, a kamera coraz śmielej pokazuje szczegóły wystawy. Proces prowadzony przez Weronikę Pelczyńską i Magdę Fejdasz wzbudza ciekawość. Tworzy pewne napięcie wokół wspólnej opowieści o doświadczaniu, o historii i o miejscu. Będzie miało ono swoje ujście w „Muranów: archiwum ciała. Część II: Podwórko”.

Ze zgromadzonych nagrań stworzony został gwar, pojedyncze słowa zmiksowano w utwór muzyczny, niemal hiphopowy. Współczesność splata się ze wspomnieniami. A ekran podzielono na wiele elementów, na których uczestnicy – zarówno kobiety, jak i mężczyźni zostali sfilmowani osobno (projekt odbywał się w lockdownie). Są osobno, ale też razem. Oto wspólnota Muranowa. Rozdzielona murami, pandemią, osobistymi przeżyciami, połączona historią i wdzierającą się w nią technologią.

To nie jest łatwy w odbiorze, lekki projekt. To nie jest też projekt sensu stricte taneczny. On wymaga rozumienia, skupienia, spokoju i czasu. Nie tylko na samo oglądanie wideo, ale także na świadome przeżywanie, odszukiwanie własnych wspomnień.   

Sandra Wilk, Strona Tańca

„Muranów: archiwum ciała. Video – część I: Sztafeta i część II: Podwórko”, koncepcja i choreografia: Weronika Pelczyńska, Magda Fejdasz, wydarzenie towarzyszące wystawie „Tu Muranów”, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, partner projekcji online: Centrum Teatru i Tańca w Warszawie, emisja online: 14.02.2021 – 01.04.2021, emisja na wystawie do 22.03.2021

Foto: materiały promocyjne Muzeum POLIN